Regelmatig maak ik mijn wandelingen door de “Spookkuil” in
Gortel. Dit stuk bos maakt onderdeel uit van Houtvesterij Kroondomein het Loo,
maar is in tegenstelling tot het grote Kroondomein, wel het gehele jaar door
geopend.
Ik kwam achter de naam, doordat ik in dit gebied een zwarte ree kon vastleggen en deze waarneming aanmeldde op waarneming.nl. Bij het opgeven van de locatie kwam waarneming.nl met de naam “Spookkuil”.
Op topografische kaarten vind je ook de benaming terug. Behalve Spookkuil zijn er nog meer lugubere benamingen te vinden zoals spookbos, kerkhof, galgenberg en Duivelsbosch. De precieze herkomst van de namen is niet beschreven, maar er wordt wel gesproken over deze benamingen.
Met name de verschillende “kuilen” worden omschreven als
verstopplekken voor “heidenen”.
In de 15e eeuw worden deze Heidenen o.a. in Gelre nog met
vreugde ingehaald en werd hen 'ter eere Gods" geld, brood, bier en haring
geschonken. Aan het einde van de 15e eeuw veranderde echter de houding van de
overheid tegenover de heidenen. In 1530 verscheen het eerste plakkaat, waarin
de heidenen verboden werd zich op te houden in deze landstreken en werden
straffen ingesteld op overtreding. Wanneer zij binnen 3 dagen niet verdwenen
waren, werden zij gegeseld en werd er een stuk van hun oor afgesneden. Steeds
meer plakkaten verschenen er met steeds strengere straffen" Binnen acht
dagen Gelderland uit. Wanneer zij toch gevonden werden, werden zij de eerste
keer gegeseld, de tweede keer gegeseld en gebrandmerkt en de derde keer volgde
zware lichamelijke straf, zij konden zelfs zonder eenige forme van proces
opgehangen wordenI'. In de bossen op de Veluwe, het Gortelse-, Vierhouter-,
Elspeeter- en Vreebosch, vonden zij goede schuilplaatsen. Daar waren dichte
bossen en kuilen (Bommelskuil , Dobbe GeIle, Prinsenkuil , Spookkuil e.a.) waar
zij zo goed mogelijk konden verblijven. De overheid heeft kosten noch moeite
gespaard, om de heidenen uit de Veluwse bossen te verdrijven. Met eenvoudige
middelen ging dit niet. Daarom werd op 6 januari 1699 de eerste grote jacht op de
heidenen bevolen. Deze jachten werden van tijd tot tijd herhaald. In 1712
zonden de Staten van Gelderland 50 voetknechten en 25 ruiters naar het
Gortelsche Bosch om hen te verdrijven, met de opdracht te trachten twee of drie
der voornaamsten te "vatten" en de anderen overhoop 'te schieten. In
1717 bevonden zich zoveel heidenen in de Gortelse en Vierhouter bossen, dat met
zeer krachtige maatregelen tegen deze woestelingen de toevlucht nam". Pas
in 1750 schijnt de Veluwe "van hunne zoo gevaarlijke tegenwoordigheid
verlost te zijn'.
Wanneer we de topografische kaart van Epe bekijken, vooral de laatste uitgaven,
dan vinden wij in de omgeving van Gortel, Niersen, Vierhouten en Elspeet tal
van namen, die op schuilplaatsen van de heidenen wijzen. Van enkele weten we
wat meer:.
Bommelskuil aan de weg van Gortel naar Vierhouten.
Sloet heeft in 1842 deze en andere kuilen bezocht en hoorde van een oude
schaapherder: "Wanneer men de Heidenen gewaar werd, luidden de klokken der
nabijgelegen kerken, waarschijnlijk om het landvolk te waarschuwen of bijeen te
roepen. De Heidenen, die in de kuil verblijf hielden, hadden gezegd, dat men
hen daaruit niet zou bommelen . (luiden), hoe hard men in Epe ook de klokken
mocht trekken. Dit was ook het geval, en de schuilplaats bleef onbekend. Eens
kwam een meisje, dat zij vroeger gestolen hadden, te Epe om erwten te koopen.
Men drong er bij haar op aan, dat zij de verblijfplaats verraden zou. Zij
weigerde dit, doch zeide, dat men maar trachten moest haar spoor te volgen.
Wijl zij van de erwten gestrooid had, gelukte dit; de Heidenen werden
overvallen en verdreven en hun schuilplaats werd de Bommelkoele" genaamd.
Dobbe Gelle, nu Stadhouderskuil aan de weg
Gortel-Niersen. Over deze naam zijn verschillende verklaringen gegeven. Dobbe
GeIle heet midden 1700 'Dobbele Helle". Dobbele = dubbel, Helle kan kuil,
maar ook graf betekenen, dus Dubbele Kuil of Dubbel Graf. I.A. Nijhof komt in
de Geld. Volksalmanak 1854 tot het volgende: Dobbe kan kuil of waterkom
betekenen (in Friesland en Drente is dobbe = kuil). GeIle kan een verbastering
zijn van welle, wel, waterbron. Dan wordt Dobbe GeIle dus een kuil, waarin
water opwelt, wat inderdaad gebeurde.
Heimerse putje, in 't Vorenhul , bij Gortel , is een
verbastering van Heidense putje, waar de heidenen uit de Prinsenkuil water
konden halen.
Prinsen kuil. in 't Vorenhul zal een andere naam gehad
hebben, de tegenwoordige naam herinnert aan koning-stadhouder Willem II I, die
bij de jacht vanuit Dieren, hier rustte en de maaltijd gebruikte. Putterkoppel
kan verklaard worden: koppel = gemeenschappelijk land. Putter'= put, dus een
gemeenschappelijke kuiI met een put. In Putterkoppel zouden de maal mannen van
de bossen hun vergaderingen gehouden hebben. De andere namen: Duyveland,
Duvelsbos, Spookkuil en Kraayenberg spreken voor zichzelf.
